- Κατά τον ύπνου REM ο μυϊκός τόνος είναι σχεδόν κατηργημένος και η αφύπνιση είναι πολύ δύσκολη.
- Αφύπνιση, είτε προκλητή είτε αυτόματη αμέσως μετά την λήξη του ύπνου REM, συνοδεύεται από έντονη ανάμνηση ονείρων.
- Η διαδοχή των σταδίων του ύπνου δημιουργεί συνήθως 4-6 υπνικούς κύκλους διάρκειας 90 min έκαστος.
4 κύριες κατηγορίες διαταραχής ύπνου σύμφωνα με ICSDR.
- Δυσύπνιες : Πρωτοπαθείς διαταραχές του ύπνου που χαρακτηρίζονται από αϋπνία ή υπέρμετρη υπνηλία κατά την ημέρα.
- Παραϋπνίες : Διαταραχές που εμφανίζονται κατά την διάρκεια του ύπνου και χαρακτηρίζονται από εμφάνιση ανεπιθύμητων εκδηλώσεων που παρεισφρύουν στην φυσιολογική διαδικασία του ύπνου.
- Διαταραχές του ύπνου που συνδέονται με ψυχιατρικές, νευρολογικές ή άλλες παθολογικές καταστάσεις.
- Άλλες μη προσδιοριζόμενες αλλιώς.
ΔΥΣΥΠΝΙΕΣ
Ορισμός : Διαταραχές που χαρακτηρίζονται από την ποιότητα, ποσότητα και την χρονική κατανομή του ύπνου μέσα στο 24ωρο.
3 ομάδες διαταραχών : 1. Ενδογενείς διαταραχές του ύπνου
- Εξωγενείς διαταραχές του ύπνου
- Διαταραχές του κιρκαδιανού 24ωρου ρυθμού του ύπνου.
- Αϋπνία :
Ορίζεται τόσο η ανεπαρκής ποσότητα ύπνου όσο και η κακή ποιότητα του.
Οι ασθενείς αναφέρουν : α) Καθυστέρηση επέλευσης του ύπνου
β) Πρώιμη και πρωινή αφύπνιση
γ) Δυσκολία συντήρησης του ύπνου κατά την διάρκεια της νύχτας.
- Δυσφορία από τα παραπάνω από τους ασθενείς και για τις πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της διαταραχής στην υγεία τους.
- Η διάγνωση τίθεται όταν η αϋπνία εμμένει για 3 ημέρες ανά εβδομάδα για 1 μήνα.
- 7½ hours ύπνου κατά Μ.Ο. σε γενικό πληθυσμό.
Πρωτοπαθής αϋπνία (η οποία σχετίζεται με ψυχοπιεστική κατάσταση που τελικά παρέρχεται αλλά η αϋπνία παραμένει και αυτονομείται) και Δευτεροπαθής αϋπνία (συχνότερη μορφή αϋπνίας)
Παρουσία αϋπνίας και μειωμένη λειτουργικότητα κατά την διάρκεια της ημέρας.
- Έναρξη κατά την 2η – 3η Δεκαετία της ζωής και συχνότερα σε γυναίκες και μπορεί να επιπλακεί με κατάχρηση αλκοόλ, υπνωτικών & ηρεμιστικών φαρμάκων.
- Διάγνωση τίθεται με κλίμακες/ερωτηματολόγια AIS (Athens Insomnia Scale) & Pittsburgh Sleep Quality Index.
Αιτίες : – Καρδιαγγειακά προβλήματα
– Αναπνευστικά προβλήματα
– Γαστρεντερολογικά προβλήματα
– Ουροποιητικά προβλήματα
– Ενδοκρινολογικά προβλήματα
– Νευρολογικά προβλήματα
– Άλλες καταστάσεις
Θεραπεία : α) Συνθήκες ύπνου (μέτρα υγιεινής)
β) Ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι (γνωσιακού & συμπεριφορικού τύπου)
γ) Τεχνικές χαλάρωσης
δ) Βενζοδιαζεπίνες (ΒΖΔ) & μη Βενζοδιαζεπινούχα φάρμακα (περιορισμένος χρόνος).
- Ναρκοληψία :
H ναρκοληψία παρουσιάζει κλινική εικόνα η οποία χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη υπνηλία, καταπληξία, υπναγωγικές ψευδαισθήσεις & υπνική παράλυση.
- Ο επιπολασμός της ναρκοληψίας είναι 0,03-0,16% σε γενικό πληθυσμό και προσβάλλει το ίδιο και γυναίκες & άνδρες.
* Υπέρμετρη υπνηλία : Ορίζεται ως η ακατανίκητη επιθυμία για ύπνο με προσβολές κατά την διάρκεια της ημέρας (5-20 minutes).
* Καταπληξία : Ορίζεται ως σύντομης διάρκειας επεισόδια μυϊκής αδυναμίας που οφείλονται σε εστιακή απώλεια του μυϊκού τόνου, μετά από έντονη συγκινησιακή φόρτιση που μπορούν να οδηγήσουν σε πτώση της κεφαλής ή ακόμα και πτώση στο έδαφος.
- Το 70-80% των ασθενών με διαταραχή Ναρκοληψίας παρουσιάζει καταπληξία.
* Υπνική παράλυση : Ορίζεται ως βραχείας διάρκειας, παροδικής ή πλήρης παράλυσης κατά την μετάβαση από τον ύπνο στην εγρήγορση και αντίστροφα. Ο ασθενής παρόλη την εγρήγορση δεν μπορεί να κουνηθεί.
- Σπάνια, μπορεί να συναντηθεί και σε φυσιολογικά άτομα.
* Υπναγωγικές Ψευδαισθήσεις : Χαρακτηρίζεται από ζωντανές οπτικές & ακουστικές ονειρικού τύπου εμπειρίες κατά την μετάβαση από την εγρήγορση στον ύπνο.
- Η έναρξη της Ναρκοληψίας ξεκινάει πριν την ηλικία των 14 ετών (ύπουλη έναρξη) αλλά εμφανίζεται στην εφηβεία/νεανική ζωή.
- Είναι διαταραχή του ύπνου REM.
- Ως αιτιολογία → Ελαττωματικά επίπεδα Ορεξινών στο ΚΝΣ.
Διαφορική Διάγνωση :
- Υπογλυκαιμία Αποσυνδετικού τύπου διαταραχές
- Υποθυρεοειδισμός Υποτασικά επεισόδια
- Επιληψία Παροδικά ΑΕΕ
- Μυοτονική δυστροφία Συγκοπτικές κρίσεις
- Ενδοκράνιους όγκους Υπνική παράλυση
- Διακοπή ΕΨΟ Ψυχικές διαταραχές
Θεραπεία : i) Μέτρα προγραμματισμού του ύπνου
- ii) TCA’s (Προτριπτιλίνη, Χλωριμιπραμίνη, Δεσιπραμίνη)
iii) SNRI’s (Βελανφαξίνη 75 mg)
- iv) Ψυχοδιεγερτικές ουσίες : Μεθυλφαινιδάτη,
Αμφεταμίνη,
Μοδαφινίλη,
Ατομοξετίνη,
Δεξτροαμφεταμίνη
- Ιδιοπαθής Υπερυπνία και Υποτροπιάζουσα Υπερυπνία :
Χαρακτηρίζεται από υπερβολική υπνηλία και επεισόδια ύπνου κατά την διάρκεια της ημέρας, παρατεταμένη διάρκεια νυχτερινού ύπνου ή υπερβολικό βαθύ ύπνο.
- Η έναρξη είναι πριν την ηλικία των 25 ετών.
- Για να τεθεί η διάγνωση, η συμπτωματολογία πρέπει να είναι τουλάχιστον για 6 μήνες.
Σύνδρομο Kleine – Levine : Χαρακτηρίζεται από επεισόδια υπερυπνίας και υπερφαγίας που επέρχονται περιοδικά.
- Η έναρξη του συνδρόμου είναι κατά την εφηβεία.
- Αναλογία 4:1 προς άνδρες.
- Χαρακτηρίζεται από 18-20h ύπνου με αφύπνιση για κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού.
- Πιθανή αυξημένη σεξουαλικότητα, άρση αναστολών, ευερεθιστότητα, επιθετικότητα & διαταραχές προσανατολισμού με ψευδαισθήσεις.
- Η συχνότητα είναι κατά Μ.Ο. 2 επεισόδια που διαρκούν έως και αρκετές ημέρες ανά έτος ενώ το υπόλοιπο διάστημα το άτομο είναι φυσιολογικό.
Πιθανή βλάβη υποθαλάμου και μεταιχμιακού συστήματος.
Διαφορική Διάγνωση :
- Ναρκοληψία
- Υπνική άπνοια
- Ψυχογενή υπερυπνία
- Υδροκέφαλος
- Ψυχοκινητική επιληψία
Θεραπεία : i) Ψυχοδιεγερτικά φάρμακα (Αμφεταμίνες, Μοδαφινίλη & Μεθυλφαινιδάτη)
ii)Λίθιο (υποτροπιάζουσα υπερυπνία)
- Σύνδρομο Αποφρακτικής Άπνοιας κατά τον ύπνο (OSAS) :
Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια απόφραξης των ανώτερων αναπνευστικών οδών με μείωση του SpO2.
Κλινική εικόνα : α) Ηχηρό ροχαλητό με άπνοιες
β) Υπέρμετρη υπνηλία κατά την ημέρα
γ) Πρωινή κεφαλαλγία και σύγχυση
δ) Μειωμένη διανοητική απόδοση
ε) Κατάθλιψη & Άγχος
- Προσβάλλει κυρίως υπέρβαρους άνδρες με αναλογία 2-3:1.
- Ηλικιακά άνω των 50 ετών.
- 5% στον γενικό πληθυσμό.
- Σε γυναίκες η εμφάνιση του OSAS γίνεται μετά την εμμηνόπαυση.
- Τα απνοϊκά επεισόδια διαρκούν 10-30 sec και επαναλαμβάνονται πολλές φορές την νύχτα ενώ σε βαριές καταστάσεις μπορεί να σημειωθούν και 500 απνοϊκά επεισόδια.
- Η διάγνωση γίνεται στο εργαστήριο ύπνου με υπνοπολυγράφο και με ωριαία καταγραφή >5 απνοιών διάρκειας >10 seconds ανά ώρα ύπνου ενώ συνεχίζονται οι εργώδεις θωρακικές αναπνευστικές κινήσεις.
- Σε ύπνο REM.
Θεραπεία : α. Εφαρμογή ρινικής μάσκας συνεχούς θετικής πίεσης (CPAP)
β. Διορθωτική χειρουργική ανώτερων αεραγωγών με πλαστική χειρουργική σταφυλής, φάρυγγα & υπερώας.
γ. Συμπεριφορικές παρεμβάσεις (μείωση Σ.Β., διακοπή καπνίσματος, αποφυγή αλκοόλ)
δ. TCA’s (ελαττώνουν τον ύπνο REM)
- Διαταραχή Νυχτερινών κινήσεων άκρων (Νυχτερινός Μυόκλονος) :
Ορίζεται ως η διαταραχή περιοδικών κινήσεων των άκρων (κυρίως κάτω άκρων). Η διαταραχή είναι χρόνια και συνίσταται σε στερεότυπες, περιοδικές κινήσεις κατά τον ύπνο, οι οποίες οδηγούν σε αϋπνία και υπνηλία κατά την διάρκεια της ημέρας.
- Καταγεγραμμένα 5 επεισόδια ανά ώρα στον υπνοπολυγράφο.
- 5% του γενικού πληθυσμού, >55 ετών και προσβάλλει εξίσου και τα 2 φύλα.
Αιτιολογία : α. Πιθανή συμμετοχή Ντοπαμινεργικού/Oπιοειδών συστήματος.
β. Λήψη αντικαταθλιπτικών
γ. Απόσυρση από φαρμακευτική αγωγή (αντιεπιληπτικά, βαρβιτουρικά & υπνωτικά)
δ. Κατάχρηση καφεΐνης
ε. Νόσος Parkinson
στ. Μειωμένη τιμή Fe
η. Περιφερική νευροπάθεια
Θεραπεία : α. Αντιεπιληπτικά φάρμακα (Γκαμπαπεντίνη, Καρβαμαζεπίνη)
β. Ντοπαμινεργικά φάρμακα (L-dopa, Περγολίδη, Βρωμοκρυπτίνη, Πραμιπεξόλη)
γ. ΒΖΠ (Κλοναζεπάμη, Λοραζεπάμη, Τριαζολάμη, Τεμαζεπάμη)
δ. Οπιοειδή φάρμακα (Μορφίνη, Μεθαδόνη, Οξυκωδόνη, Προποξυφένη)
ε. Συμπληρώματα Fe
- Διαταραχές Κιρκαδιανού Ρυθμού Ύπνου :
Χαρακτηρίζεται από έλλειψη συγχρονισμού μεταξύ πραγματικού κύκλου ύπνου – εγρήγορσης και του αντίστοιχου επιθυμητού ή κοινωνικά επιβαλλόμενου προγραμματισμού, με αποτέλεσμα την εκδήλωση αϋπνίας ή υπερβολική υπνηλία στην διάρκεια της ημέρας.
- Ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες συμβάλλουν στην αιτιοπαθολογία της νόσου.
- Ενώ η ποιότητα και η αρχιτεκτονική του ύπνου είναι καλή, η χρονική κατανομή του ύπνου εντός στο 24ωρο είναι διαταραγμένη.
- Είναι καταστάσεις παροδικές και αυτοπεριοριζόμενες.
- Η προσαρμογή με μετάθεση της ώρας του ύπνου νωρίτερα, είναι πιο δύσκολη από την μετάθεση της ώρας αργότερα.
Κατηγορίες : α. Σύνδρομο απότομης εναλλαγής μεσημβρινών (jet lag)
β. Κυλιόμενο ωράριο εργασίας (night work shift)
γ. Σύνδρομο προώθησης ή καθυστέρησης της φάσης του ύπνου
δ. Αποδιοργανωμένος κύκλος ύπνου – εγρήγορσης
ε. Μη 24ωρος ρυθμός ύπνου – εγρήγορσης
Θεραπεία : i) Μεθοδική επαναβηματοδότηση/Επαναπρογραμματισμός ύπνου
- ii) Φωτοθεραπεία
iii) Μελατονίνη (Ορμόνη επίφυσης)
ΠΑΡΑΫΠΝΙΕΣ
Ορισμός : Ανεπιθύμητα φαινόμενα και διαταραχές συμπεριφοράς που παρεμβαίνουν στην διαδικασία του ύπνου.
Ταξινόμηση : 1) Διαταραχές σε REM
2) Διαταραχές σε μη-REM
3) Μεικτού τύπου Παραϋπνίες
- Διαταραχή υπνοβασίας :
Χαρακτηρίζεται από συνύπαρξη ύπνου (μειωμένο συνειδησιακό επίπεδο, μειωμένη απαντητικότητα σε ερεθίσματα) και εγρήγορσης φαινόμενα (έγερση από το κρεβάτι, βάδιση & συντεταγμένες κινήσεις).
- 1-6% στον γενικό πληθυσμό στην παιδική ηλικία και κυρίως σε αγόρια.
- Πρέπει να γίνει αποκλεισμός βλάβης του ΚΝΣ εάν εμφανιστεί σε ενήλικη ζωή.
*****Να γίνει περιγραφή της υπνοβασίας*****
- Μικρής διάρκειας επεισόδια και έπειτα αμνησία του επεισοδίου.
- Η συχνότητα κυμαίνεται από 1 επεισόδιο ανά μήνα έως και καθημερινές προσβολές.
- Εκδήλωση σε μη-REM ύπνο (3-4 stage =⅓ νύχτας)
- Για να τεθεί διάγνωση πρέπει να υπάρχει 1 επεισόδιο καθημερινά για 1 μήνα.
Διαφορική Διάγνωση : α. Νυχτερινοί τρόμοι
β. Νυχτερινές κρίσεις πανικού
γ. Αποφρακτική υπνική άπνοια
δ. Στέρηση ύπνου
ε. Άλλες Παραϋπνίες
- Διαταραχή Νυχτερινών Τρόμων :
Χαρακτηρίζεται από αιφνίδια έγερση που συνοδεύεται από δυνατές κραυγές αγωνίας, έντονο άγχος και αυτονομική δραστηριότητα.
- Κατά την έγερση ο ασθενής δεν ανταποκρίνεται σε εξωτερικά ερεθίσματα και εάν αφυπνισθεί είναι αποπροσανατολισμένος και συγχυτικός.
- Συνήθως δεν υπάρχει ανάμνηση του επεισοδίου.
- Εκδηλώνεται σε φάση μη-REM ύπνου (στην 1η-2η ώρα του ύπνου).
- 1-6% σε γενικό πληθυσμό, κυρίως σε αγόρια (3% σε παιδιά).
Διαφορική Διάγνωση : α. Εφιάλτες
β. Επιληπτικές κρίσεις
γ. Νυχτερινές κρίσεις πανικού.
Θεραπεία : Έγερση 1-2 ώρες μετά την έναρξη του ύπνου.
- Διαταραχή Εφιαλτών :
Χαρακτηρίζεται από μακράς διάρκειας τρομακτικό όνειρο με το οποίο το άτομο ξυπνάει φοβισμένο και με λεπτομερή ανάμνηση του.
- 1% του γενικού πληθυσμού με συχνούς εφιάλτες και με υπεροχή των γυναικών έναντι των ανδρών 2-4:1.
- Εκδηλώνεται σε φάση REM του ύπνου κυρίως κατά το 2ο ήμισυ.
Αιτιολογία : α. Ψυχοπιεστικά γεγονότα
β. Ντοπαμινεργικά φάρμακα
γ. B-blockers
δ. Σχιζότυπη – Σχιζοειδής – Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας
Θεραπεία : α. Ψυχοθεραπεία
β. ΒΖΠ
- Διαταραχή Συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM :
Χαρακτηρίζεται από περιστασιακή αναστολή της φυσιολογικής απώλειας της ηλεκτρομυογραφικά καταγραφόμενης μυϊκής ατονίας κατά τον ύπνο REM και εμφάνιση συντεταγμένης κινητικής δραστηριότητας (συχνά βίαιης) με παράλληλη ονειρική δραστηριότητα.
- 0,5% στον γενικό πληθυσμό, κυρίως σε ηλικιωμένους.
- Μέση ηλικία έναρξης είναι η 6η-7η δεκαετία και η πορεία είναι χρόνια και προϊούσα.
- Η αφύπνιση είναι άμεση με πλήρης ανάμνηση του ονείρου εάν υπάρχει.
- Από 1 επεισόδιο τον μήνα έως και πολλαπλά επεισόδια κατά την διάρκεια της νύχτας.
- Πιθανότατα είναι Ιδιοπαθής με πρόδρομη συμπτωματολογία για :
α. Νόσος Parkinson (⅓ εκδηλώνουν την νόσο)
β. Νόσος Alzheimer
γ. Άνοια με Σωμάτια Lewy
δ. Τοξίκωση
ε. Έλαιο-γεφυρο-παρεγκεφαλιδική εκφύλιση.
Διαφορική Διάγνωση : α. Συγχυτικές αφυπνίσεις
β. Υπνοβασία
γ. Νυχτερινοί τρόμοι
δ. Αποσυνδετική διαταραχή
ε. Νυχτερινές επιληπτικές κρίσεις
Θεραπεία : i) Κλοναζεπάμη vii) MAOI
- ii) Καρβαμαζεπίνη viii) Πραμιπεξόλη & Δονεπεζίλη
iii) Μελατονίνη
- iv) Γκαμπαπεντίνη
- v) Κλονιδίνη
- vi) TCA’s
- Λοιπές Παραϋπνίες :
- Αφυπνίσεις σε κατάσταση σύγχυσης
- Τινάγματα κάτω άκρων
- Υπνολαλία
- Νυχτερινές κράμπες
- Υπνική παράλυση
- Ατελείς ή επώδυνες στύσεις κατά τον ύπνο
- Τριγμός οδόντων
- Νυχτερινή ενούρηση
- Σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου βρεφών
- Η διαταραχή του ύπνου θεωρείται βασικό σύμπτωμα των συναισθηματικών διαταραχών και των αγχώδων διαταραχών.
- Στην Σχιζοφρένεια η αϋπνία αποτελεί βασικό σύμπτωμα κυρίως κατά την διάρκεια των οξέων ψυχωσικών επεισοδίων και κατά την έξαρση της ψυχωσικής συμπτωματολογίας.
- Οι ενήλικοι υπνοβάτες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά ψυχοπαθολογίας (ιδιαίτερα συναισθηματικές διαταραχές) από ότι τον γενικό πληθυσμό.
- Η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών επιδρά σημαντικά στον ύπνο, τόσο κατά την φάση της κατάχρησης όσο και κατά της απόσυρσης και τις περιόδους αποχής.